O daliach historycznie

 Dalie te piękne kwiaty pochodzą z Meksyku i Ameryki środkowej, a ich historia w Europie rozpoczęła się od tego, że Antonio Jose Cavanilles botanik w królewskich ogrodach w Madrycie w 1791 roku otrzymał z Meksyku paczkę z nasionami, które zasiał, a kiedy wyrosły z nich rośliny z kwiatami zupełnie dotychczas nieznanymi, ucieszył się  zapewne i opisał je w swoim dziele "Icones et descriptiones Plantarum" jako zupełnie nowy nieznany gatunek rośliny dla Europy i nazwał je daliami, po łacinie Dahlia, na cześć szwedzkiego botanika Andreasa Dahla w 2 lata po jego śmierci. Ciekawa jestem, dlaczego taki honor spotkał akurat  Dahla?


 Jedna a może jedyna rycina przedstawiająca dalię , z dzieła opisującego królewską ekspedycje do Nowej Hiszpanii( czyli dzisiejszych terenów Ameryki Środkowej i zachodniej oraz południowej części  dzisiejszych terytoriów  USA) Wyprawa miała miejsce na przełomie XVII i XVIIIwieku

W większości europejskich krajów upowszechniła się pochodząca od łacińskiej nazwa dalia, ale też bardzo często a może na równi używana jest nazwa georginia, dlaczego?
Gdyż nieco później w 1803 roku inny botanik Niemiec Carl Ludwig von Wildenow tą sama roślinę , być może otrzymaną w inny sposób niż z Madrytu, nazwał georgina  na cześć innego niemieckiego botanika Johana Gotlieba Georgi. Jako, że funkcjonowała już jedna nazwa, nazwy georgina można było używać tylko jako synonimu.
Georgi pracował w Petersburgu i był badaczem flory Syberii i dlatego w Rosji upowszechniła się bardziej nazwa georgina z czasem zaczęto wymawiać georginia.
Ich rozprzestrzenianie się w całej Europie było całkiem normalne, trudno było nie chcieć mieć tak pięknej i egzotycznej rośliny, najbardziej chyba jednak mamiła ta egzotyka  we własnym ogrodzie.... Ale zaczym weszły dalie pod strzechy, najpierw przywilejem szlachty i bogatych było cieszenie się ich urokami. Natychmiast nasiona dalii znalazły się w posiadaniu Józefiny Bonaparte, która otrzymała je bezpośrednio od Humboldta i Bonplanda którzy brali udział w wyprawach tzw łowców roślin. Z tego czasu zachowała się  nawet śmieszna historia, jako że cesarzowa jako jedna z pierwszych miała do swej dyspozycji nasiona egzotycznej rośliny, kiedy już po wysianiu ich otrzymała rośliny,  strzegła ich jak największego skarbu, gdyż obawiała się kradzieży i nie była w stanie przeżyć myśli, że ktoś inny z jej otoczenia może mieć, też te niespotykane kwiaty.Ale nawet najbardziej strzeżone nie uchronią się przed wrogiem wewnętrznym, ,jakim okazała się jedna z dam dworu lub jedna z pokojówek cesarzowej.Weszła ona w układ z  pewną zaprzyjaźnioną z dworem cesarzowej  arystokratką i na jej zlecenie ukradła jakąś liczbę cennych dali, gdy sprawa wyszła na jaw, Józefina wpadła w gniew, pokojówka czy dama dworu straciła posadę a arystokratka przestała być przyjaciółką a pozostałe nieszczęsne dalie zostały wyrwane i zakopane w ziemi, tak jakby to właśnie one były najbardziej winne ...
Ogrodowy stan  posiadania Józefiny uwiecznił na swych rycinach J.P. Redoute

W 1804 roku Aleksander von Humboldt z jednej ze swoich wypraw do Ameryki Południowej przywiózł do Ogrodu Botanicznego w Berlinie nasiona 2 dzikich form dalii pomarańczowej i czerwonej. I stąd był  już tylko jeden krok, aby rozprzestrzeniły się po całych Niemczech...
W 1808 roku z ogrodu botanicznego dalie powędrowały dalej do zamku Belvedere koło Weimaru, do posiadłości wielkiego księcia Carla Augusta Sachsen-Weimar-Eisenach (1757-1828), w spisie roślin książęcych ogrodów widniało już w tym samym roku zapewne na jesieni 5 form georginy-georgina variabilis rosea, Georgina var.purpurea, Georgina var.lilacina, Georgina coccinea i Georgina pinnata.
Georgina? nie to nie pomyłka!, tak była zapisana w spisie książęcych roślin, pamiętać trzeba, że mamy do czynienia ze strefą języka niemieckiego, to o czym pisałam wcześniej, nie tylko w Rosji gdzie pracował Georgi dalie nazywano georginą, ale też w strefie języka niemieckiego.
Jako, że  książę Heinrich XLIII Reuss z Kostritz utrzymywał bardzo ścisłe stosunki z dworem w Weimarze wtedy i do niego do Kostritz najprawdopodobniej w 1808 powędrowały pierwsze dalie. I znalazły tu w książęcych ogrodach  podatny grunt, gdyż potem w Kostritz i w niedalekiej Gerze rozpoczęła się niemiecka hodowla nowych odmian.
W 1810 roku nastąpiło oficjalne przekazanie części ziemi dworskiej następcy  Mulisch, na odłączonym gruncie rosły Georgina variabilis purpurea i G.var.lilacina,  nie wiem w jakich okolicznościach nastąpiło to przekazanie, odłączenie i kim był następca, ale ta data jest datą oficjalnego  rozpoczęciem daliowej tradycji w Bad Koestritz.
W 1812 roku Christian Deegen (urodzony1798 w Kahla -zmarł 1888 Bad Koestritz) uzyskał czy zakupił, pierwsze dalie z ogrodów botanicznych w Jenie, Lipsku (Leipzig) i Weimarze, które krzyżował, zapylał, uzyskując w ten sposób swoje pierwsze krzyżówki. W 1824 roku po wygranej na loterii przeniósł się do Koestritz z rodzinnego Kahla i kupił pusto stojący książęcy pałac z przylegającym doń ogrodem przypominającym park. W 1826 roku zarejestrował pierwsze niemieckie  ogrodnictwo, w którym specjalizował się  w daliach i w tym samym roku wydał swój pierwszy katalog "Rośliny nasienne i georginie'
Wkrótce powstało parę innych zakładów ogrodniczych  i w 1836 roku Koestritz zostało uznane i okrzyknięte miastem kwiatów, zwłaszcza że obok ogrodnictw specjalizujących się w produkcji i hodowli odmian dalii, powstało parę szkółek różanych..
Ale faktycznie to dzięki Christianowi Deegenowi dzisiejsze Bad Koestritz zawdzięcza sławę miasta daliowego jak i on sam stał się pionierem  niemieckiej hodowli dalii, za którym podążyli inni.
A tu jeszcze taki daliowy smaczek, dalia 'Kaiser Wilhelm' z 1888 roku hodowli Ch.Deegena wciąż w obrocie handlowym, pod tym linkiem można ją obejrzeć
www.manufactum.de/dahlie-kaiser-wilhelm-p1448569/?a=19379&c=198179s

Jeszcze z niemieckiego podwórka,  to warto wiedzieć, że w  w Gerze w 1929 roku powstał pierwszy w Europie publiczny park daliowy, od samego początku tylko dla dalii. W czasie wojny rabaty daliowe zamieniono na rabaty warzywne, ale już w 1950  daliowy park ruszył ponownie włącznie z wyborami daliowej królowej. Dzisiaj na 30 rabatach sadzonych co roku jest 119 odmian w ilości 1900 szt roślin. rośliny do sadzenie dostarcza niemiecka szkółka  Paula Panzera specjalizująca się w daliach, zresztą kontynuująca daliowa tradycję w którymś pokoleniu a czasy  początków szkółki pamiętają czasy Christiana Deegena.